در حالت کلی کلمه تصادفی در لغت‌نامه، دارای وضع یا کیفیت پیش‌بینی‌نشده تعریف می‌شود. به‌طور مثال اگر یک تاس را پرتاب کنیم مشخص نیست که کدام عدد روی تاس خواهد آمد و در این زمان می‌گوییم که تاس یک مقدار تصادفی آورده است
تصادفی بودن به چه معناست؟
قطعاً اکثر افراد علاقه‌مند به علم، به‌ویژه علوم پایه
مانند فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی بارها در مطالب علمی با کلمه تصادفی برخورد کرده‌اند.
به‌طور مثال، احتمالاً شنیده‌اید که می‌گویند پیدایش سیارات
منظومه شمسی حاصل فرایندی تصادفی بوده است و یا به‌دفعات شنیده‌اید که فرگشت
موجودات زنده یک فرایند تصادفی است و یا جهش‌های ژنی تصادفی هستند و ...
اما این واژه تصادفی در گزاره‌های علمی به چه معناست؟!
در حالت کلی کلمه تصادفی در لغت‌نامه، دارای وضع یا کیفیت پیش‌بینی‌نشده
تعریف می‌شود. به‌طور مثال اگر یک تاس را پرتاب کنیم مشخص نیست که کدام عدد روی
تاس خواهد آمد و در این زمان می‌گوییم که تاس یک مقدار تصادفی آورده است؛ اما درواقع
این تعریف زمانی برای تاس صدق می‌کند که ما به شکل اِرادی از انجام محاسبات پیشبینی
خودداری کرده باشیم. درواقع بعد از پرتاب تاس، بر اساس قوانین متعدد فیزیک، مقدار
نهایی تاس زمانی که بر روی سطح قرار می‌گیرد قابل‌محاسبه و پیشبینی خواهد بود،
اما چون تعداد نیروهای وارد بر تاس از لحظه پرتاب تا لحظه فرود، ناشی از فاکتورهای
متعدد هستند و روابط بین آن نیازمند محاسبات و اندازه‌گیری بسیار دقیق و پیچیده
است لذا به‌صورت اِرادی از انجام محاسبات پیشبینی کننده اجتناب می‌کنیم و می‌گوییم
مقدار نمایش تاس تصادفی است.
بر اساس آنچه در مورد تاس گفتیم یک پدیده را تصادفی گویند
اگر بر این رخداد قوانین و پارامترهای دخیل در قوانین حاکم باشد ولی به دلایلی
از انجام محاسبات پیشبینی نتیجه آن خودداری کنیم. این دلایل می‌توانند گوناگون باشند، به‌طور
مثال ممکن است از همه قوانین حاکم بر رخداد پدیده اطلاع نداشته باشیم و یا نتوانیم
مقدار برخی از پارامترها را اندازه‌گیری کنیم و یا انجام محاسبات در حد توان
تکنولوژی موجود نباشد و یا هر علت دیگری.
مسئله بعدی که باید به آن بپردازیم بحث رابطه هدفمندی و
تصادفی است. درواقع معنای اصلی تصادف در همین‌جا نهفته است.
تصادف رخدادی است که قابل پیشبینی هست اما به دلایلی از پیشبینی
آن خودداری می‌کنیم ولی نحوه اعمال قوانین و مقدار پارامترهای آن از قبل برای
رسیدن به "هدف خاصی تنظیم نشده است".
برای توضیح بیشتر بازمی‌گردیم به مثال پرتاب تاس، ازآنجایی‌که
تعدد قوانین حاکم بر چرخش تاس و پارامترهای آن پیچیده است، ما در زمان پرتاب هیچ
هدفی برای عددی که تاس بعد از فرود نمایش خواهد داد، نداریم. مثلاً نمی‌توانیم برای
خودمان آمدن 6 بر روی تاس را هدف قرار دهیم و بعد اقدام به پرتاب کنیم
در اینجا می‌گوییم عدد حاصل از پرتاب تاس قانونمند اما بدون
هدف است؛ اما اگر روزی بتوانیم یک ماشین اختراع کنیم که تاس را درون آن قرار دهیم
و دستگاه با ارزیابی همه فاکتورهای مؤثر در تعیین تعداد دفعات و زاویه چرخش تاس
مقدار نیرو و زاویه اولیه پرتاب را مشخص کرده و سپس عمل پرتاب را برای به دست
آوردن عدد 6 انجام دهد، آن زمان میتوانیم بگوییم مقدار حاصل از پرتاب این تاس
تصادفی نبوده است.
پس یک رخداد تصادفی در طبیعت به معنای بدون قانون بودن و
ظهور یک‌باره و بدون توضیح نیست بلکه بدون هدف بودن آن رخداد است.
باید دقت کرد که ممکن است رخدادی در طبیعت وجود داشته باشد
که از قوانین و پارامترهای حاکم بر وقوع آن هنوز اطلاع نداشته‌ایم اما این به‌هیچ‌عنوان
به معنای هدفمند بودن نیست.
اگر رویدادی هدفمند باشد دیگر نیاز به پیشبینی(چه پیشبینی
کنیم چه نکنیم) برای نتیجه و پایان رخداد ندارد.
رخدادهای هدفمند همگی دارای پایان مشخص و دقیق هستند (که از ابتدا تبیین شده است) هرچند ممکن است براثر خطاهای اجرای فرایندها، مقادیر نهایی منطبق بر هدف تعیین‌شده در ابتدا نباشد اما این مقادیر با احتساب خطاها قابل اصلاح خواهد بود. به‌صورت کلی رخدادهای هدفمند به این صورت قابل‌تعریف خواهند بود که: تنها رویدادی هدفمند است که دارای نتیجه مشخص در زمان مشخص باشد و نتیجه نهایی دقیقاً منطبق بر مقدار هدف‌گذاری شده در ابتدا باشد (با اجتناب از خطاهای احتمالی). در مورد رخدادهای هدفمند ضروری است که در ابتدا و قبل از شروع رخداد نتیجه حاصل از اجرای فرایند کاملا تبیین و مشخص شده باشد، اگر رخدادی برای ارزیاب یا ناظر در ابتدا، هدف نهایی را به شکل دقیق مشخص نکرده باشد هدفمند نخواهد بود.
برای جمع‌بندی مطالب گفته‌شده می‌توان رخدادهای تصادفی و هدفمند
را به‌صورت این گزاره‌ها تعریف کرد:
رویدادهای تصادفی رویدادهایی هستند که بدون هدف اولیه بوده
و نتایج آن حاصل قوانین و پارامترهای اجرای آن رخ داد هست. نتایج رویدادهای تصادفی
درنهایت قابل‌محاسبه خواهند بود اما به دلایل مختلف از محاسبه آن‌ها اجتناب می‌شود.
رویدادهای تصادفی به شکل یک‌باره، بدون توضیح، بدون قانون و فارغ از شرایط محیطی
رخ نمی‌دهند.
«یک رویداد تصادفی قانونمند است اما هدفمند نیست.»
رویدادهای هدفمند رویدادهایی هستند که نتایج نهایی آن‌ها در
ابتدا مشخص‌شده است و در پایان رخ داد، نتایج با احتساب خطاهای احتمالی، منطبق بر هدف‌گذاری
بوده و در مدت‌زمان مشخص و تعیین‌شده، صورت می‌گیرد.
«یک رویداد هدفمند، قانونمند است و دارای نتیجه مشخص و تعریف‌شده
خواهد بود.»
و در پایان لازم است نگاهی کوتاه به رویدادهای آشوبناک
داشته باشیم.
رویدادهای آشوبناک در واقع رخدادهای هستند تابع تعریف رخدادهای
تصادفی، اما تعدد قوانین و پارامترهای دخیل در اجرای فرایند به‌اندازه‌ای زیاد و پیچیده
هستند که در زمان بررسی رخداد توانایی انجام محاسبات ممکن نخواهد بود و شاید بتوان
تنها مراحل نزدیک را بر اساس محاسبات پیشبینی کرد، اما در نهایت برای کل سیستم
درنهایت تنها می‌توان به تعدادی نتایج احتمالی از نتایج محاسبات رسید.
در نوشتارهای بعدی به بررسی برخی از رویدادهای طبیعی از منظر تصادفی یا هدفمند
بودن خواهیم پرداخت.
